In 2021 werden grote delen van België getroffen door overstromingen. Met name gebieden aan de Maas en haar zijrivieren in Wallonië en Limburg kregen het zwaar te verduren. Nu, drie jaar later, lijkt eindelijk een einde te komen aan het afhandelen van de ruim 74.000 schadedossiers¹. Naast het persoonlijke leed bracht de omvang van de schade ophef omtrent de huidige Belgische wetgeving met zich mee.

Op het eerste oog lijkt de wetgeving in België voorbereid op de (toenemende) kans op overstromingen die het land kent. Zo is het vergoeden van overstromingsschade sinds 2006 verplicht onderdeel van de brandverzekering. Daarnaast kunnen zij die woonachtig zijn in risicogebieden aankloppen bij het zogenaamde Tariferingsbureau Natuurrampen, om hun onverzekerbare onderkomen tóch te laten verzekeren tegen een betaalbare premie². Gezien de brandverzekering de meest voorkomende verzekering is in België³ en voor velen zelfs verplicht is, lijkt dekking in geval van overstroming geborgd. Toch kwam in 2021 aan het licht dat spoedig veranderingen nodig zijn, gezien het huidige stelsel in geval van schade op grote schaal tekortschoot. Beroepsvereniging van verzekeraars Assuralia roept daarom op tot een hervorming van het huidige stelsel om een toekomstbestendige dekking van schade gerelateerd aan klimaatverandering te kunnen garanderen¹.

Dit artikel presenteert allereerst een analyse van de omvang van mogelijke schade als gevolg van overstromingen van rivieren in België. Specifiek gaat het hierbij om schade aan huizen van particulieren, die gedekt kan worden door een brandverzekering. De analyse geeft de potentiële impact van verschillende scenario’s van klimaatverandering weer. Daarnaast geeft het inzicht in de verdeling van het risico per gewest, gezien elk gewest een eigen rampenfonds heeft.

Na deze analyse wordt verder ingegaan op wat misging in de nasleep van de overstromingen van 2021 en wat de impact van de verschillende klimaatveranderingsscenario’s zou kunnen zijn op het huidige stelsel en het stelsel waar de verzekeringssector tot oproept.

Hoewel dit artikel zich richt op de impact van overstromingsrisico op verzekeraars, kunnen de inzichten vanuit deze analyses ook gebruikt worden door banken, (lokale) overheden en andere organisaties die direct of indirect blootgesteld zijn aan overstromingsrisico in België.

Overstromingsrisico aan de hand van modelportefeuilles

In onderstaande analyse maken we gebruik van de analyse in het eerder gepubliceerde Milliman rapport met betrekking tot overstromingsrisico binnen Europa⁴. Allereerst beschrijven we beknopt de achterliggende methodiek voor het inschatten van het risico, waarna we inzoomen op de Belgische kaart om inzichtelijk te maken waar de risico’s zich bevinden. Vervolgens combineren we deze inzichten in een analyse naar procentuele verliezen in een modelportefeuille voor particuliere brandverzekeringen.

Methodiek

Voor de analyse gebruiken we gegevens die gegenereerd zijn binnen het Inter-Sectoral Impact Model Intercomparison Project (ISIMIP)⁵. Deze gegevens omvatten allereerst drie verschillende Representative Concentration Pathways (RCP)-scenario’s uit het vijfde Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) rapport⁶, welke verschillende ambitieniveaus van concentratie van broeikasgassen weergeven. Deze scenario’s worden vervolgens gebruikt door verschillende Global Climate Models (GCMs) die de CO2-uitstoot vertalen naar klimaatvariabelen zoals neerslag en smeltwater. Via Global Hydrological Models (GHMs) leiden deze klimaatvariabelen tot hoeveelheden stroming in de verschillende rivieren, wat bij grote hoeveelheden kan leiden tot overstromingen. De maximale overstromingsdieptes per jaar zijn beschikbaar⁷ op een resolutie van ca. 13 km² en zijn voor dit onderzoek opgeschaald naar een resolutie van 100 m². Door aan deze kaarten een modelportefeuille van verzekerde adressen toe te voegen, verkrijgen we een beeld van het risico. Door herbouwwaardes en ‘depth-damage functions’ toe te passen op de overstromingsdiepte kunnen we dit tevens meten in euro’s. Aangezien herbouwkosten in België niet direct beschikbaar zijn, worden deze benaderd met de bouwkosten per vierkante meter voor Frankrijk uit het eerder gepubliceerde Milliman rapport. In 2023 bedroegen deze kosten € 1.855 per vierkante meter⁸. Daarnaast wordt in deze analyse dezelfde ‘depth-damage function’ gebruikt als in het rapport, namelijk de JRC curve voor residentiële gebouwen in Europa.

Merk op dat overstromingen vanuit zee of als direct gevolg van lokale extreme regenval (“flash floods”) in dit onderzoek niet terugkomen. Hoewel de verwachting is dat de impact van overstromingen van rivieren in België het grootst is over de onderzoekshorizon (2024-2060), zijn dit ook relevante bronnen voor een complete beschouwing van overstromingsrisico. Verder gebruiken we in dit artikel slechts één GCM, en middelen we de uitkomsten over de GHMs.

Voor meer achtergrond bij de methodiek, zie het achterliggende Milliman rapport ‘Flood risk modelling in Europe’.

Op de kaart

Figuur 1 toont de hoofdrivieren in België. Deze figuur laat zien dat de waterwegen verspreid zijn over grote delen van het land, en dat een overstroming van een rivier grote impact kan hebben op elk van de drie gewesten.

Figuur 2 toont de geaggregeerde overstromingsdiepte over de jaren 2024-2060 in een scenario met lage concentratie van broeikasgassen (RCP 2.6) en een scenario met hoge concentratie (RCP 8.5). Deze figuur gaat uit van bescherming tegen overstromingen die gemiddeld eens in de honderd jaar voorkomen, bij de huidige stand van het klimaat.

Op deze kaarten is te zien dat het overstromingsrisico het grootst is in het westen en midden van het land, waardoor met name grote delen van Vlaanderen te maken hebben met een materieel risico. De materialiteit van het risico neemt voor Wallonië pas toe in scenario’s met hogere concentratie van broeikasgassen, oftewel een grotere opwarming van de aarde. Dit lijkt in strijd te zijn met wat zich in 2021 afspeelde; toen kreeg Wallonië het verreweg het zwaarst te verduren. Het evaluatierapport van de overstromingen in 2021, gepubliceerd door de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid, laat zien dat de hevige neerslag die ten grondslag lag aan de overstromingen op veel plekken een terugkeerperiode van tenminste 30 jaar heeft en in sommige gebieden zoals de Ardennen zelfs een terugkeerperiode van boven de 100 jaar heeft⁹. Aangezien deze analyse alleen kijkt naar de jaren 2024-2060 is het waarschijnlijk dat zo’n evenement niet voorkomt binnen deze periode.

Impact op verzekeringsportefeuille

De overstromingsdieptes uit Figuur 2 laten zien dat de risico’s per gewest potentieel enorm van elkaar kunnen verschillen. In Figuur 3 laten we een modelportefeuille zien, bestaande uit 10.000 verzekerde adressen, verspreid door België. Deze 10.000 adressen zijn een willekeurige trekking uit het de residentiële gebouwen opgenomen in het kadastraal percelenplan, welke beschikbaar is via de Federale Overheidsdienst Financiën¹⁰.

Onder de aanname dat de overstromingsschades gedekt worden door een brandverzekering, kunnen we inzoomen op procentuele verliezen in de portefeuille. De berekende totale verliezen uit de periode 2024-2060 rekenen we om naar een gemiddeld jaarlijks verlies en een maximaal jaarlijks verlies, en zetten we vervolgens af tegen de totale herbouwwaarde in de portefeuille. Het gemiddeld jaarlijks verlies is het gemiddelde over zowel de jaren als over de GHMs. Om het maximaal jaarlijks verlies te bepalen middelen we enkel over de GHMs en nemen we het maximale verlies wat in een jaar voorkomt. Figuur 4 toont de uitkomsten.

Overstromingsrisico in de praktijk

In het geval de overstromingen zo extreem zijn dat deze door de overheid als algemene ramp erkend worden, zoals ook bij de overstromingen in 2021 gebeurde, bestaat in België het Rampenfonds¹¹. Elk gewest heeft een eigen rampenfonds, wat betekent dat de verantwoordelijkheid hiervoor niet bij de federale overheid ligt, maar bij gewesten zelf. De rampenfondsen dekken alle schade die niet door de brandverzekering gedekt wordt én alle schade die boven het wettelijke plafond voor de tussenkomst van verzekeraars uitkomt. Het Waalse Gewest schoot hierin echter tekort in 2021; het fonds kon de schade boven het wettelijk plafond voor verzekeraars (ook wel interventielimiet genoemd) niet dekken. Dit leidde tot een uitzondering op deze wet: de verzekeraars verdubbelden hun interventielimiet, die toen nog 45% van alle premie-inkomsten van het voorgaande jaar betrof (ongeveer € 400 miljoen), en leenden daarnaast renteloos ruim € 1 miljard aan het Waalse Gewest om alle gedupeerden schadeloos te kunnen stellen. Het fonds bleek dus ontoereikend te zijn. Als reactie hierop heeft de overheid begin dit jaar de interventielimiet van verzekeraars opgetrokken naar 188% van alle premie-inkomsten van het voorgaande jaar, wat uitkomt op een viervoud van het bedrag wat het in 2021 betrof: € 1,6 miljard¹².

Door het bestaan van deze interventielimiet is de spreiding van de portefeuille van een verzekeraar in het geval van een algemene ramp minder van belang. In dat geval bestaat er dus een limiet, waarboven het rampenfonds van het betreffende gewest zou moeten inspringen. Het verhogen van de interventielimiet kwam echter als reactie op de financiële impact die de overstromingen in 2021 hadden¹³; het optrekken van deze limiet met als doel dat dit in de toekomst toereikend zou zijn voor het dekken van (het grootste deel van) de schade. Wanneer we deze regeling echter toepassen op de modelportefeuille, wordt duidelijk dat het succes van de regeling sterk afhangt van de verschillende RCP-scenario’s voor klimaatverandering. In het meest optimistische RCP-scenario (zie Figuur 4), zou de basispremie €6 per €1.000 verzekerd bedrag moeten zijn om de interventielimiet van 188% van de premie-inkomsten uit het voorgaande jaar toereikend te laten zijn voor het dekken van de gemiddelde overstromingsschade, gegeven dat de dijken bescherming bieden volgens de normering¹⁴. Dit zou echter niet toereikend zijn in de RCP-scenario’s met hogere concentratie aan broeikasgassen: in het RCP 8.5-scenario zou dit maar voldoende zijn om de helft van de schade kunnen dekken. Hierbij gaan we uit van het gemiddelde jaarlijkse verlies zoals opgenomen in de twee linker kolommen van Figuur 4. Wanneer we kijken naar de maximale jaarlijkse verliezen in de modelportefeuille (twee rechter kolommen van Figuur 4), zou meer dan het viervoudige nodig zijn om deze verliezen op te kunnen vangen.

Ondanks de hogere interventielimiet voor verzekeraars zal in veel gevallen waarschijnlijk toch aanspraak gemaakt moeten worden op de rampenfondsen om de resterende schade voor hun rekening te nemen, iets wat in 2021 juist zorgde voor problemen. De gevolgen van klimaatverandering, en daarmee de toenemende kans op een herhaling van 2021, zijn ook een trend die de verzekeringssector de afgelopen jaren observeert¹⁵. Om te voorkomen dat premies de pan uit rijzen of dat de verzekeraars te maken krijgen met onbetaalbare herverzekeringstarieven, roept Assuralia op tot een publiek-private samenwerking om de grootschalige gevolgen van klimaatverandering op te kunnen vangen¹⁶. Zij doelen hierbij niet alleen op een betere samenwerking tussen verzekeraars en de gewesten, maar ook tussenkomst van de federale overheid en zelfs Europa. Gezien de resultaten uit Figuur 4 en de risico’s zoals gepresenteerd in Figuur 1 lijkt samenwerking op federaal niveau ook nodig om overstromingsrisico in de toekomst verzekerbaar te houden; het risico concentreert zich veelal in het Vlaamse gewest en de overstromingen uit 2021 laten zien dat één enkele ramp genoeg kan zijn om een gewest met grote schulden op te zadelen, waardoor een toekomstige klap moeilijker op te vangen wordt. Om te zorgen dat overstromingsrisico’s ook in de toekomst verzekerbaar blijven, is het verduurzamen van het wettelijk kader essentieel. Tussenkomst van de federale overheid kan hierbij een cruciale rol spelen door de druk op zowel de gewesten als de verzekeraars te verlichten.

¹ https://press.assuralia.be/assuralia-roept-toekomstige-regering-op-om-een-duurzame-oplossing-voor-natuurramprisicos-te-vinden.

² http://nl.bt-tb.be/index-module-orki-page-view-id-461.html.

³ https://economie.fgov.be/nl/themas/financiele-diensten/verzekeringen/brandverzekering-en.

⁴ https://www.milliman.com/en/insight/flood-risk-modelling-in-europe.

⁵ Binnen dit project is een raamwerk ontwikkeld voor het inschatten van de effecten van klimaatverandering over sectoren heen. Zie https://www.isimip.org.

⁶ https://www.ipcc.ch/report/ar5/syr/.

⁷ https://zenodo.org/records/1241051.

⁸ https://rt-re-batiment.developpement-durable.gouv.fr/IMG/pdf/_20240101_fa_calcul_de_la_valeur_d_un_batiment_v1_13.pdf.

⁹ https://www.integraalwaterbeleid.be/nl/nieuws/downloads-van-nieuwsberichten/ciw-evaluatierapport-overstromingen-2021.pdf.

¹⁰ https://financien.belgium.be/nl/experten-partners/open-patrimoniumdata/datasets/kadastraal-plan.

¹¹ https://www.belgium.be/nl/huisvesting/huisvestingsproblemen/natuurrampen/rampenfonds.

¹² https://press.assuralia.be/assuralia-roept-toekomstige-regering-op-om-een-duurzame-oplossing-voor-natuurramprisicos-te-vinden.

¹³ https://press.assuralia.be/de-verzekeringssector-in-cijfers-trends-en-overstromingen-juli-21.

¹⁴ 188% van € 6 komt neer op € 11,3 per € 1.000 verzekerd bedrag. Bij een basispremie van € 6 per € 1.000 verzekerd bedrag zou de limiet voor tussenkomst van verzekeraars voldoende zijn om het gemiddeld jaarlijks verlies van € 11,1 per € 1.000 verzekerd bedrag te dekken.

¹⁵ https://press.assuralia.be/verzekeringssector-wil-leemtes-vullen-voor-een-betere-bescherming-tegen-risicos.

¹⁶ https://press.assuralia.be/assuralia-roept-toekomstige-regering-op-om-een-duurzame-oplossing-voor-natuurramprisicos-te-vinden .